Химнологија

Химната може да се дефинира како: патриотска песна или мелодија која е официјално прифатена и која се изведува на официјални настани, како знак на лојалност кон државата.1 Химната е нематеријален симбол чија изведба кај слушателот буди емоции и асоцијации за разни аспекти на државата, како чувство на припадност, национална гордост и слично. Зборот химна е преземен од елинскиот јазик и значи песна на славење. Песна во слава на некој бог или некој јунак. Во христијанството химните се исполнуваат за слава на Бог.

Подоцна химните стануваат песни за слава на кралот. Во 1619 година Џон Бул ја компонира песната „Боже спаси го кралот“, химна која и до денес е химна на Англија и на Велика Британија. Таа е вдахновена од религиозна химна базирана на библискиот текст од 1 Царства 1:38-40, која се пее на сите крунисувања почнувајќи од крунисувањето на кралот Едгар во 973 година.

Текстот на оваа химна е целосно посветен на ликот и делото на кралот (или кралицата), и воопшто не ја спомнува државата. Тоа е сосема во согласност со средовековните сфаќања за тоа дека државата е сопственост и вродено право на кралот.

Со Француската револуција од 1789 година целосно е изменето сфаќањето за суверенот, односно носителот на суверенитетот. До отсекувањето на главата на Луј XVI, целата власт беше од Бога положена врз круната на главата на кралот. По овој настан, како носител на суверенитетот на државноста се јавува народот. Оттука се појавува и потребата од државна химна, која ќе биде посветена за слава на државата и на носителот на нејзиниот суверенитет, народот.

Стилот на европските химни се поставува во 1795 година кога Францускиот национален совет ја прогласува Марселезата за официјална химна на Франција. Песната под оригиналниот наслов „Воена песна на армијата од Рајна“ е компонирана во 1793 година во Стразбург од Клод Жосеф Ругет де Лисле.

Често самата песна е изведувана долго време пред да добие официјален статус. Така, често за најстара се смета химната на Холандија, „Вилхелмус“, напишана некаде помеѓу 1568 и 1572, но која со официјален статус се стекнала дури во 1932 година.

Химната често е изведувана во својство на химна, а официјалниот статус може да го добие многу подоцна. Химната се изведува пред важни настани од политичкиот, но и културниот и спортскиот живот. Често подигањето на знамето е проследено со звуците на химната.

Химната може да се користи во разни пригоди, често пропишани со закон. Се изведува на државни празници, фестивали, на меѓународни спортски манифестации и слично. На Олимписките игри, секогаш се изведува државната химна на добитникот на златен медал. Во некои земји химната се интонира пред почетокот на првиот школски час со цел да се поттикне националното чувство.

Химна, во смисла на официјална песна, покрај државата, имаат и други субјекти. Такви се меѓународните организации како Европската унија, Обединетите Нации, Африканската Унија, Олимписките игри, итн. Сега и партиите, па дури и општините имаат свои официјални химни, кои најчесто се нарекуваат свечени песни.

Изборот за химна во последно време се случува со јавни конкурси, но традиционално, химната е избирана од песни и мелодии што се веќе обнародени. Некои химни постепено ја искачуваат скалата на официјализирање. Текстот на химата на САД е од поемата „Одбраната на тврдината Мекхенри“ напишана во 1814 година од Францис Скот Ки, а мелодијата е преземена од популарна англиска песна компонирана од Џон Стадфорд Смит од Лондон. Новата песна, попозната како „Знамето со ѕвездестите светки“ се стекнала со голема популарност. Таа станала официјална песна на морнарицата на САД во 1880 година, а претседателот Видроу Вилсон во 1916 година ја поставува за претседателска химна, а за химна на Соединетите Американски Држави е прогласена на 3 март 1931 година.

Други химни пак долго го имаат статусот на привремени химни. Таков е и случајот со химната на СФР Југославија. Познатата „Хеј Словени“ е напишана во 1834 година во Прага од Словакот Самуел Томашек, на мелодија на полската песна „Сè уште Полска не е загубена“.2 Со својот сесловенски карактер, таа бргу била примена кај сите словенски народи. Така станала мошне популарна и во Југославија меѓу двете светски војни.

Во својство на химна е изведена на Првото заседание на АВНОЈ во Бихаќ на 26 ноември 1942 година, на Второто заседание на АВНОЈ во Јајце, на 29 ноември 1944 година и на сите официјални настани, вклучувајќи ги оние во Македонија, почнувајќи од првото заседание на АСНОМ одржано на 2 август 1944 година во манастирот Св. Прохор Пчински. Со тоа „Хеј Словени“ станува составен дел од химнографијата на Македонија. Иако широко прифатена и изведувана во својство на химна на југословенската федерација, сепак таа имала само својство на привремена химна.

На почетокот на 60-тите е направен обид да се измени нејзиниот текст, но без успех. Во 1963 година е направен обид таа да се замени со адаптација на вториот став на 5. Симфонија на Бетовен, но ова иницијатива на Едвард Кардељ, исто така не даде резултат.
Во 1968 и 1973 година се објавени конкурси за избор на химна на СФРЈ. На двата конкурса за најдобра е избрана свечената композиција на македонскиот композитор Таки Хрисик, но без избран текст. Во Уставот од 1974 година, во членот 8 за прв пат се споменува химната, но не е наведено која е конкретната песна.

Последниот конкурс за утврдување нова химна на СФРЈ во 1985 година повторно не даде резултат, па во Законот за употребата на грбот, знамето и химната на СФРЈ е наведено дека „Хеј Словени“ е привремена химна на СФРЈ сè додека Собранието не донесе нова химна. И покрај многуте обиди за да се изнајде друга, во 1988 година, со амандман на Уставот од 1977 година, „Хеј Словени“ е прогласена за официјална химна на СФРЈ.3

Југословенската химна беше интонирана и на конституирањето на првото повеќепартиско собрание во 1990 година, по долгата расправа со која химна треба да почне конститутивната седница.4

Белешки
1 http://www.merriam-webster.com/dictionary/national%20anthem
2 Која станува химна на Полска
3 http://www.paluba.info/smf/index.php?topic=19804.0;wap2
4 Стенографски белешки.