29 години од дизајнот на Грчев-Динката на македонското знаме
На 5 октомври 1995 година, на 27. седница на Собранието на Република Македонија, , беше усвоен Законот за знамето , без расправа, со 110 гласа „за“, еден против и четири воздржани, беше донесен Законот за знамето на Република Македонија.[1]
Во член 2 од Законот за знаме се вели:
Знамето на Република Македонија е црвено со златно жолто сонце. Сонцето е со осум сончеви зраци кои се простираат од сончевиот диск со проширување до рабовите на знамето. Сончевите зраци се вкрстуваат по дијагонала, хоризонтала и вертикала. Дијаметарот на сончевиот диск е една седмина од должината на знамето. Центарот на сонцето се поклопува со точката во која се сечат дијагоналите на знамето. Односот на ширината и должината на знамето е еден спрема два.
Во прилог е даден и ликовно-графички приказ на знамето (сл. 1).
Предлозите за дизајн на ново знаме на Република Македонија беа разработени од проф. Мирослав Грчев, архитект. Новото знаме мораше да биде различно, но да има тематски, визуелно-симболички и идентитетски континуитет со државните и националните знамиња, со сонцето (и со петокрака, сонцето е ѕвезда и со боите жолта и црвена. Биле разгледани основните вексилографски форми на сонцето, а од очигледни причини било отфрлено сонцето од типот Кутлеш [2] (сл. 2).
Сепак, конечниот предлог беше изменет од проф. Костадин Танчев-Динката, ликовен уметник. Оригиналниот „златен“ однос[3] беше истегнат во 1:2 и зраците беа откачени од сончевиот диск со имплициран круг. Ова ја наруши избалансираната кружна симетрија на сончевите зраци, која беше симетрична и во квадратна форма.
Динката тврди дека тој самиот го дал предлогот, без никаква поврзаност со Грчев.[4]
Гледајќи го финалниот дизајн, тешко е да се поверува дека оригиналното дело на Грчев не е вклучено во конечните дизајнерски измени направени од Динката. Затоа, дизајнот на знамето треба да се нарече како дизајн Грчев-Динката [5]
Новото знаме првпат беше поставено на 7 октомври во зградата на Собранието, а на 22 октомври пред зградата на Обединетите нации во Њујорк. Знамето беше пречекано со голема резигнација, како симбол на капитулација. Не беше развеано пред општините во Македонија под контрола на опозициската ВМРО-ДПМНЕ сѐ до следните локални избори.
Дизајнот на знамето е специфичен, со црвено поле и дивергентно сонце. Иако некои од димензиите на дизајнот на сонцето се наведени во Законот, некои се сè уште недефинирани, а некои отстапуваат од графичкиот приказ на знамето што е дел од Законот. Зраците на графичкиот приказ на знамето не се добиваат со едноставно сечење на дијагоналите на правоаголникот, како што е напишано во законот, туку од сложена структура на почетоците на рабовите на зраците кои формираат квадрат со сооднос 3:4 (сл. 3).
Знамето има пропорции 1:2. Дијаметарот на дискот е 1/7 од должината на знамето, односно неговиот радиус е 1/7 од висината; Сонцето има два хоризонтални, два вертикални и четири дијагонални зраци, секој поставен со различни карактеристики и различни појдовни точки, од кои само хоризонталните зраци се среќаваат во центарот на знамето. Нивната должина е 1 единица (E) (висина на знамето), нивната ширина е 0,2 E, а под агол од 11,53°.
Државното заме се дефинира како правоаголник со однос на страните 1:2. Но често пати е потребно знамето да биде со други димензии. На пример размерот на знамињата на учесничките на олимписките игри долго време биле според пропорциите на знамето на земјата домаќин. Денес знамињата се со пропорциите на олимпиското знаме 2:3. Или пак знамето на државите на дипломатските автомобили при официјалните посети, истотака се со зададени димензии.
Или пак, знамето се користи како дел од многу логоа и графики, или разни документи, како лична карта пасош, каде што димензиите се помали од пропишаните 1:2, но тие се всушност исечени од оригиналното знаменце со однос, што го прави знамето дел несиметрично како да недостигаат уште 4 зраци за пополнување на симетријата на сценографијата. (сл. 4).
Бидејќи дефиницијата за знамето во законот вели дека зраците се хоризонтални, вертикални и дијагонални, тогаш сонцето треба повторно да се нацрта за употреба во круг, квадрат и други димензии (сл. 5).
Од вексилолошка гледна точка, дизајнерските атрибути на знамето се сменија, но претставените симболи не. Знамето остана црвено со жолто сонце. Сонцето со конвергентни зраци го замени едното со дивергентни зраци, тоа не ги изгуби своите атрибути ниту доби други.
Настани што го потпомогнаа ова се поставувањето на јарболи со големи знамиња на многу локации низ Македонија. Во декември 2008 година се поставија јарболи високи 30 м во Скопје на градскиот плоштад, пред Собрание, на скопското Кале и во Битола. Знамето е со димензии 4 м х 8 м. Во следните две години се поставија многу такви јарболи и знамиња. А врвот на промоцијата на знамињата е востановувањето на церемонијата на менување на знамето пропратена со интонирањето на државната химна пред Собранието и Владата на Република Македонија, кои се отворени за јавноста, како и во вилата Водно – кабинетот на Претседателот, кое поради затворениот карактер се одвива за поканети групи од разни заднини од ученици до пензионери (сл. 6). Првото церемонијално менување на знамето е изведено пред Собранието на Република Македонија на 15 мај 2010 година, сабота, замислено да се вика „Ден на знамето“.
Но, старото знаме никогаш не беше напуштено и сè уште се користи за лична употреба, а добива поголема популарност особено откако државата го осуди со Преспанскиот договор меѓу Грција и Македонија од 2018 година и се гледа како симбол против промената на името на Република Македонија, со додавање „Северна“. Со овој договор Македонецот беше принуден да го отстрани секое јавно појавување на старото знаме од Кутлеш/Вергина. Така, сонцето беше избришано дури и од капаците на шахтите. Старото знаме некои го гледаат како национално (етничко) знаме, додека новото е државно знаме.
Jonovski, J. (2022). Историја на македoнското државно знаме – History of the Macedonian National Flag. Македонски хералд – Macedonian Herald, (18), 3-29. https://doi.org/10.47763/mher2218003j
БЕЛЕШКИ
[1] Законот за знаме на Република Македонија. „Службен весник на Република Македонија” 47/95.
[2] Grchev, Miroslav (2011), “In Search of the New Flag,” Macedonian Herald 5. Skopje: Macedonian Heraldry Society.
[3] Grchev, Miroslav (2011a), Interview 2011.
[4] Величковски, Владимир (2019), Костадин Танчев – Динката, Скопје: Национална галерија на Македонија, 181.
[5] Јоновски, Јован (2021), „Нов претендент за дизајнот на знамето“, 6.10.2021 https://heraldika.org.mk/news/nov-pretendent-za-dizajnot-na-znameto/ Пристапено/ Accessed on 16.4.2022.
